الغیبة

اگرچه برخی از این کتاب به عنوان کتاب الغیبة یاد کرده‌اند ولی ما برای پرهیز از اشتباه با کتاب الغیبة طوسی طبق قول مشهور فقط از آن با عنوان «الغیبة» یاد می‌کنیم.
کتاب ارزشمند «الغیبة» به وسیله ابوعبداللّه، محمد بن ابراهیم بن جعفر کاتب نعمانی، مشهور به ابن ابی زینب (از راویان بزرگ شیعه در اوایل قرن چهام هجری) نگاشته شده است. موضوع کتاب، روایات غیبت امام زمان‌علیه السلام است که از ائمه معصومین‌علیهم السلام وارد شده است. همچنین خصوصیات آن حضرت و عصر ظهور و ویژگیهای آن دوران بیان شده است.
مؤلف محترم در آغاز کتاب، درباره انگیزه نگارش آن می‌نویسد: من در جامعه می‌دیدم شیعیان و علاقه‌مندان به محمد و آل محمدصلی الله علیه وآله به گروه‌های مختلفی تقسیم شده و نسبت به امام زمان‌علیه السلام و ولی امر و حجّت پروردگار، سرگردان گشته‌اند.
پس از بررسی، دلیل آن را غیبت آن حضرت یافتم، چنان که رسول خدا و حضرت علی و ائمه معصومین‌علیهم السلام نیز به آن اشاره کرده‌اند. لذا به یاری خداوند، بر آن شدم تا روایاتی که مشایخ بزرگ روایی از امیر مؤمنان و ائمه معصومین‌علیهم السلام درباره غیبت امام عصرعلیه السلام روایت کرده‌اند، جمع آوری نمایم.
بسیاری از روایاتی که هم اکنون در اختیار من است، علمای اهل تسنن نیز آنها را روایت کرده‌اند. البته روایات آنان در این باره، بسیار گسترده‌تر از روایاتی است که هم اکنون در اختیار من است».
مؤلف این کتاب، در سال 342 ه، در اوایل غیبت کبری، در شهر حلب، این اثر ارزنده را به نگارش در آورده است.
این کتاب به وسیله ابوالحسین محمد بن علی شجاعی کاتب از آغاز تا پایان بر مؤلف آن، محمد بن ابراهیم قرائت شده و مؤلف نیز اجازه روایت آن را به وی داده است.
دیگر راویان نیز در نزد شجاعی قرائت می‌کردند، پس فرزند او، حسین بن محمد شجاعی نسخه قرائت شده در نزد مؤلف و دیگر کتاب‌های پدرش را در اختیار نجاشی (از مشایخ بزرگ) قرار داد و از این طریق کتاب به دست ما رسیده است.
کتاب مزبور شامل 478 روایت در 26 باب است. از جمله موضوعات کتاب «الغیبة» می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
وجوب حفظ اسرار آل محمدعلیهم السلام، الهی بودن مسأله امامت، تعداد ائمه‌علیهم السلام، کسی که به دروغ ادعای امامت کند، روایات درباره غیبت امام زمان‌علیه السلام، درباره صبر و انتظار فرج، درباره امتحان، صفات امام منتظرعلیه السلام، صفات لشکر آن حضرت و...
این کتاب تاکنون ده‌ها بار به زیور طبع آراسته شده و ترجمه های متعددی از آن صورت گرفته است.

این کتاب ترجمه کتاب «الاِمامُ المَهدِی‌علیه السلام مِنَ المَهْدِ اِلَی الظُّهُورِ» اثر ارزشمندی از علامه فقید «آیت‌اللّه سید محمد کاظم قزوینی» است.
سید محمد کاظم قزوینی به سال 1348 ه .ق در شهر مقدس کربلا در خانواده علمی و روحانی «قزوینی» - که از خاندان‌های اصیل و ریشه دار آن خطه به شمار می‌آمد - دیده به جهان گشود، او در مدت عمر پر برکت خود، علاوه بر اینکه سخنوری توانا بود؛ ده‌ها کتاب ارزشمند از خود به یادگار نهاد. بالاخره پس از عمری تلاش، جهاد و فداکاری در ابعاد گوناگون علمی، دینی و اجتماعی، در سیزدهم جمادی الثانی به (1415 ه .ق) جهان را بدرود گفت. [1] .
در این کتاب، موضوعاتی که در مورد شخصیت والای حضرت مهدی‌علیه السلام مورد بحث واقع شده عبارت است از:
1. امام مهدی‌علیه السلام کیست؟
2. نام و نسب آن حضرت
3. قرآن و نوید از آن حضرت
4. نویدها در سنت پیامبرصلی الله علیه وآله
5. نوید از آن حضرت در روایات امامان نورعلیهم السلام
6. آیا حضرت مهدی‌علیه السلام جهان را به نور وجودش روشن ساخته است؟
7. چگونه از دیدگان نهان گشت؟
8. غیبت کوتاه آن حضرت
9. سفیران چهارگانه یا چهار نایب خاصّ
10. چه کسانی در دوران غیبت کوتاه او، به دیدارش مفتخر شده‌اند؟
11. غیبت طولانی او
12. چه کسانی در غیبت طولانی او به دیدارش نایل شده‌اند؟
13. چگونه تا کنون زیسته است؟
14. چه زمانی ظهور خواهد کرد؟
15. ویژگی‌های حضرت مهدی‌علیه السلام و نشانه‌های او
16. نشانه‌های ظهور آن حضرت
17. مدعیان دروغین
18. چگونه ظهور می‌کند و از کجا آغاز می‌نماید؟
19. پس از ظهور چگونه حکومت خواهد کرد؟
20. چگونه دولت‌ها و قدرت‌ها در برابر او سر فرود خواهند آورد؟
21. زندگی جامعه در عصر طلایی او
22. مدت حکومت عادلانه او
23. چگونه روزگارش به پایان می‌رسد؟
24. پس از او چه خواهد شد؟
و بحث‌های دیگری که ضمن این موضوعات مورد بررسی قرار گرفته است.

[1] ر.ک: سید محمدکاظم قزینی مرد علم و اجتهاد.

این کتاب کلامی، در شرح احوال حضرت مهدی‌علیه السلام و اثبات وجود آن حضرت با دلایل عقلی و احادیث متواتر نگاشته شده است.
در این کتاب علاوه بر فضایل ائمه دوازده گانه، به شرح غیبت صغری و کبرای امام زمان‌علیه السلام و نایبان خاصّ و عام آن حضرت و نشانه‌های ظهور او و رویدادهای پس از ظهور - مانند گستردن دادگری در سراسر کره زمین و رجعت پیامبران و امامان - پرداخته است.
نویسنده کتاب، شیخ علی بن زین العابدین یزدی حایری (م 1333 ق) است. در سال 1352 ق در ایران به روش سنگی به چاپ رسیده است و به عنوان یکی از آثار مهم استدلالی امامت - به ویژه درباره وجود مقدس صاحب الامر امام زمان‌علیه السلام - است.
این کتاب در ده «غُصْن» فراهم آمده که موضوعات آنها از این قرار است:
1 . خالی نبودن زمین از حجّت، شناخت امام، حالات و نشانه‌های امام و...
2 . اخبار قرآن به قیام قائم‌علیه السلام، بشارت‌های آسمانی به قیام مهدی‌علیه السلام...
3 . روایات پیامبر و ائمه‌علیهم السلام از طریق شیعه‌وسنی درباره حضرت مهدی‌علیه السلام و...
4 . امکان غیبت و غیبت انبیا و اولیا و اوصیا
5 . روایات درباره مادر مهدی‌علیه السلام، ولادت، دیدارکنندگان با مهدی‌علیه السلام در کودکی، نواب خاصّ و...
6 . مدعیان دیدن حضرت مهدی‌علیه السلام در غیبت کبری
7 . اخبار اهل سنّت به وجود حجّت‌علیه السلام
8 . علایم ظهور حضرت مهدی‌علیه السلام از آیات و روایات و...
9 . در آنچه در زمان ظهور او اتفاق می‌افتد
10 . در رجعت ائمه‌علیهم السلام با استفاده از آیات و احادیث... .
توضیح: این کتاب اخیراً از سوی مؤسسه مطبوعاتی «حق بین» در دو جلد به زبان عربی منتشر شده که در بخش پایانی جلد دوم «کتاب البیان فی اخبار صاحب الزّمان» اثر گنجی شافعی به ضمیمه آورده شده است.

این کتاب ارزنده به وسیله محمدبن نعمان بغدادی مشهور به «شیخ مفیدرحمه الله» نگاشته شده است. وی از علمای برجسته و از چهره‌های درخشان فقهای شیعه در نیمه نخست قرن پنجم هجری است. موضوع این کتاب، غیبت امام زمان‌علیه السلام و ویژگی‌های قیام آن حضرت و پاسخ به شبهاتی درباره امامت ایشان است.
درباره انگیزه نگارش این کتاب می‌توان گفت: مسأله امامت امام زمان‌علیه السلام و غیبت آن حضرت، از مهم‌ترین مباحث شیعه است. در دوران شیخ مفیدرحمه الله - که عصر قدرت گرفتن شیعیان و پیروان اهل بیت رسول‌خداصلی الله علیه وآله بود - این بحث از پر رونق‌ترین مباحث جهان اسلام به شمار می‌رفت.
شیخ مفیدرحمه الله با نگارش این چهار رساله، گامی ارزشمند در معرفی هر چه بیشتر امام زمان‌علیه السلام و غیبت آن حضرت به جهان اسلام برداشت.
این کتاب به سبک پرسش و پاسخ نگاشته شده است. وی در این کتاب شبهات مخالفان را آورده و به بررسی و پاسخ‌گویی آنها پرداخته است. او در این کتاب با سبکی استدلالی و شیوه‌ای قابل قبول برای تمام مذاهب اسلامی، وارد بحث شده، نتیجه‌گیری می‌کند.
شبهات ذکر شده در این کتاب، از مهم‌ترین شبهاتی است که درباره امام زمان‌علیه السلام و غیبت آن حضرت مطرح شده است. پاسخ به آنها در این زمان نیز بسیار کارساز و جالب توجه است.
شیخ مفیدرحمه الله در این چهار رساله، به سؤالات زیر پاسخ می‌دهد:
1. دلیل بروجودامام‌زمان‌علیه السلام چیست؟
2. به چه دلیل روایاتی که بر وجود آن حضرت دلالت می‌کند، دروغ نیست؟
3. اگر امام زمان‌علیه السلام غایب است، پس بودن یا نبودن ایشان چه فرقی دارد؟
4. چرا امام زمان‌علیه السلام ظهور نمی‌کند؟
5. علم‌امام زمان‌علیه السلام از چه راهی‌است؟
6. انگیزه غیبت چیست؟
7. چرا دیگر ائمه‌علیهم السلام غایب نشدند؟
شیخ مفیدرحمه الله در این کتاب با بیانی رسا و دقیق به این شبهات پاسخ می‌دهد.

یکی از گروه‌هایی که در سال‌های اخیر در مباحث مهدویت مورد توجه قرار گرفته، گروه موسوم به «انجمن حجتیه» است. این گروه به وسیله شیخ محمود ذاکرزاده تولایی معروف به شیخ محمود حلبی (1376 - 1279 ه .ش) با همکاری سیدرضا آل رسول، سید محمدحسین عصار، سید حسین سجادی، غلامحسین حاج محمدتقی که عمدتاً تاجر بودند، تأسیس شد.
اگرچه اغلب اعضای‌این‌گروه‌ازسطح سواد بالایی برخوردار بودند؛ با این حال حضور روحانیون در این گروه کم‌رنگ بود. این‌امر ممکن‌است به دلیل حساسیت رژیم طاغوت بوده باشد؛ اگرچه برخی بر این باورند که این عدم حضور روحانیون، به جهت مخالفت سرسختانه مؤسس گروه با فلسفه بوده است. [1] .
انگیزه‌های تأسیس انجمن حجتیه:
- مقابله با فرقه ضاله بهائیت
بدون تردید یکی از شیطنت‌های دشمنان در مقابل حقیقت تابناک اعتقادات شیعه، ایجاد انحرافات در اذهان مردم - از جمله در مباحث مهدویت - است. یکی از این انحرافات «بابیت» و سپس «بهائیت» است که به نوعی ضربه‌های سنگینی بر پیکره اعتقادات شیعه وارد ساخت. بنابراین روحانیت شیعه، این سنگربانان اعتقادات راسخ، همواره در مقابله با این کج‌روی‌ها از هر تلاش فروگذار نبوده‌اند.
در دوران رژیم طاغوتی پهلوی، به علت مساعد شدن شرایط، حضور بهائیان در صحنه‌های اجتماعی و سیاسی، گسترش فراوان و بی‌سابقه‌ای یافت.
در این زمان روحانیان با احساس خطر، به طور جدی وارد صحنه مبارزه شدند. از جمله آقای فلسفی با اجازه حضرت آیت‌الله بروجردی در منابر و برخی رسانه‌ها، علیه این گروه سخنرانی می‌کرد. گروهی تحت عنوان انجمن حجتیه نیز در سال 1335 ه .ش وارد این عرصه شدند. [2] .
- خواب آقای حلبی
آقای حلبی رئیس انجمن، بخشی از انگیزه تأسیس آن را خوابی می‌داند که خود دید، و در آن خواب حضرت مهدی‌علیه السلام ایشان را امر به تشکیل چنین گروهی نموده است!! [3] .
افکار و عقاید انجمن حجتیه :
بزرگ نمایی و جلوه دادن بهائیت به عنوان دشمن اصلی
شیخ حلبی تأکید می‌کرد: امروز امام زمان‌علیه السلام از کسی جز این خدمت را نمی‌پذیرد و چیزی جز این انتظار ندارد. به خدا قسم! امروز تکلیف شرعی و دینی همه ما آن است که با بهائیت مبارزه کنیم. [4] .
عدم دخالت در امور سیاسی:
در تبصره 2 از ماده دوم اساسنامه انجمن، تصریح شده است: انجمن به هیچ وجه در امور سیاسی مداخله نخواهد کرد و مسؤولیت هر نوع دخالتی را که در زمینه‌های سیاسی از طرف افراد منتسب به انجمن صورت گیرد، به عهده نخواهد گرفت.
بر این اساس چنانچه فردی از اعضای انجمن به طرف مسائل سیاسی کشیده می‌شد، بلافاصله عذر او را می‌خواستند. [5] به زعم آنان اسلام تنها دین عبادت است و دخالت در سیاست، زیبنده پیشوایان دینی نیست.
قیام‌های قبل از ظهور محکوم به شکست است:
آنان با استفاده از برخی روایات، صاحب پرچم‌های قیام قبل از ظهور را گمراه می‌دانستند و تشکیل حکومت و بسط عدل را در جهت انسداد باب مهدویت می‌شمردند. [6] .
جهاد در دوران غیبت معنا ندارد:
شیخ حلبی در این باره می‌گوید: [شیعه می‌گوید:] در عصر غیبت امام زمان‌علیه السلام جهاد نیست، چرا؟ چون حاکم اسلامی که باید معصوم باشد، مصداق پیدا نکرده است. وظیفه داریم فقط دین خود را حفظ کنیم. تکالیف شرعی‌مان را انجام دهیم و به شبهادت منکران جواب دهیم و دیگر هیچ. [7] .
فلسفه نوعی بدعت است:
از دیدگاه برخی از آنان، کسی که فلسفه می‌خواند یا درس می‌دهد، از عدالت ساقط است.
انجمن حجتیه و انقلاب اسلامی
با توجه به افکار و عقاید انجمن حجتیه، می‌توان به راحتی نتیجه گرفت که اعضای این گروه، هرگز با انقلاب اسلامی رابطه‌ای برقرار نکردند؛ چه اینکه این قیام شیعی را بر خلاف نظر خود می‌دانستند.
«آنان مبارزه را ممنوع کرده بودند و معتقد بودند این مبارزه به جایی نمی‌رسد مسؤولان انجمن اعلام کردند: هر کس مایل به شرکت در فعالیت‌های سیاسی و تظاهرات باشد، باید از انجمن کناره‌گیری کند. در این ایام بسیاری از اعضا - که عمدتاً مقلد امام خمینی‌رحمه الله بودند - علاوه بر شرکت در فعالیت‌های ضد رژیم، برخوردهای فکری با انجمن را آغاز کردند و برخی با عنوان سازمان «عباد صالح» انشعاب یافتند». [8] .
از جمله مواردی که به صراحت در مقابل فرمایش بنیان گذار انقلاب ایستادگی کردند، برپایی جشن‌های نیمه شعبان در سال 1357 بود! [9] این در صورتی بود که امام خمینی‌رحمه الله در سوگ شهدای نهضت اسلامی، مردم را به عزای عمومی و عدم برگزاری جشن دعوت کرده بود.
در 26 تیرماه 1362 امام خمینی‌رحمه الله در پی سخنانی مهم، کسانی را که معتقد بودند باید معصیت زیاد شود تا امام زمان ظهورعلیه السلام کند، به شدت مورد مذمت قرار داد. در پی آن بود که رسماً این انجمن‌طبق بیانیه‌ای انحلال خود را اعلام کرد. [10] .

[1] سید مجید پورطباطبایی، در جستجوی قائم، ص 389.
[2] طاهر احمدزاده، مصاحبه با نشریه چشم انداز ایران، ش 2، سال 1378.
[3] بهائیت در ایران، ص 248.
[4] نشریه چشم انداز ایران، سال اول، ش 2.
[5] روزنامه کیهان، سال 1381، ص 102 شهریور.
[6] ر.ک: همان.
[7] پگاه، ش 4 و71 آبان 1381.
[8] از: علی اکبر هاشمی رفسنجانی: روزنامه عروةالوثقی، 22 مهرماه 1361 به نقل از کتاب در شناخت حزب قاعدین.
[9] ر.ک: مجله پگاه، ش 72، سال 81.
[10] تحقیق از: محسن ملکی.

اسماعیلیه» فرقه‌ای هستند که به امامت شش امام اوّل شیعیان اثنی عشری معتقدند؛ امّا پس از امام صادق‌علیه السلام بزرگ‌ترین فرزند او، اسماعیل یا فرزند او، محمد را به امامت پذیرفتند.
اسماعیل بزرگ‌ترین فرزند امام صادق‌علیه السلام و مورد علاقه و احترام آن حضرت بود.
اگرچه از برخی روایات خلاف این به دست می‌آید؛ ولی علمای شیعه او را بزرگ داشته و از وی به نیکی یاد کرده‌اند. به نظر شیخ طوسی‌رحمه الله او جزء رجال امام صادق‌علیه السلام و اصحاب ایشان است. با توجه به علاقه امام صادق‌علیه السلام به اسماعیل، او مردی جلیل‌القدر بوده است. از امام صادق‌علیه السلام درباره امامت او سؤال شد و حضرت نفی کرد. [1] به این ترتیب اسماعیلیه به هفت امام معتقدند و همین مطلب اعتقاد مشترک در میان همه فرقه‌های اسماعیلیه است. یکی از ادلّه نامیده شدن اسماعیلیه به «سبعه» نیز همین مطلب است. از دیگر ادلّه این نام‌گذاری، اختلاف آنان با امامیّه در مورد هفتمین امام است.
از دیگر نام‌های اسماعیلیه، «باطنیه» است. مهم‌ترین ویژگی این گروه باطنی‌گری و تأویل آیات و احادیث و معارف و احکام اسلامی است. آنان معتقدند: متون دینی و معارف اسلامی دارای ظاهر و باطن است که باطن آن را امام می‌داند. فلسفه امامت تعلیم باطن دین و بیان معارف باطنی است. اسماعیلیه در جهت تأویل معارف اسلامی، معمولاً از آرای فیلسوفان یونانی - که در آن زمان سخت رواج یافته بود - سود می‌جستند. به اعتقاد همه فرقه‌های اسلامی، اسماعیلیان در تأویل دین افراط کردند. حتی بسیاری از مسلمانان آنان را به عنوان یکی از فرقه‌ها و مذاهب اسلامی قبول ندارند. [2] .
ریشه پیدایش اسماعیلیه شاید در این نکته نهفته باشد که اسماعیل فرزند ارشد امام‌صادق‌علیه السلام مورد احترام آن حضرت بود؛ به همین دلیل برخی پنداشتند که پس از امام صادق‌علیه السلام او به امامت خواهد رسید. اما اسماعیل در زمان حیات امام صادق‌علیه السلام، ازدنیارفت وآن حضرت شیعیان را بر مرگ پسر شاهد گرفت و جنازه او را در حضور آنان و به صورت علنی، تشییع و دفن کرد.

[1] ر.ک: شیخ طوسی، رجال، ص 146.
[2] ر.ک: مطهری، مرتضی، کلام و عرفان، ص 31

فرقه ی «احمدیّه» یا «قادیانی»، یکی از فِرَق مذهبی در جامعه ی مسلمانان هندوستان و پاکستان است. مؤسّس و بانی آن «میرزا غلام احمد قادیانی» بود. او در شهر قادیان پنجاب هندوستان در سال 1879 م. درگذشت. هنوز پیروان او در هندوستان، پاکستان، آفریقا و اندونزی بسیارند.
«احمدیّه»، در مبادی اصولی تابع اسلام می باشند و فقط در سه اصل اختلاف دارند:
1- عقیده به رجعت مسیح 2- اصل جهاد 3- مسأله ظهور مهدی (عج)
در باب مسیح بر آنند که عیسی علیه السلام مقتول نگردید و بر روی صلیب نَمُرد، بلکه ظاهراً به نظر مردم چنین آمد، پس او را در قبری دفن کردند و او بعد از 40 روز برخاست و به هندوستان رفت و در کشمیر اقامت کرد و به نشر دعوت انجیل پرداخت و پس از 120 سال عمر در شهر «سِرینَگَر» در گذشت.
در باب مسأله جهاد معتقدند که جهاد با شمشیر با دشمنان دین اسلام حرام است، بلکه باید این تکلیف شرعی با وسایل مسالمت آمیز اعمال شود، به همین مناسبت «احمدیّه» نسبت به دولت انگلیس وفادار بوده اند.
در باب مهدویّت بر آنند که مهدی (عج)، مظهر «عیسی علیه السلام» و «رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم» و چون بعضی روایات اسلامی ظهور مهدی منتظر (عج) را در اوایل قرن 14 هـ. ق خبر داده بودند؛ «غلام احمد» خود را «مهدی وقت» معرّفی کرد.
«احمدیّه» مرجعی به نام انجمن «احمدیّه» دارند که مرکز آن «لاهور» و رئیس آن مکلّف به رسیدگی امور دینی و ارشاد پیروان است. («فرهنگ فارسی معین»، ج 5، ص 104 - «آخرین امید»، ص 213)

اثنی عشری
«اثنی عشری» یا «دوازده امامی» پر جمعیت‌ترین فرقه‌های شیعه هستند. آنان معتقد به دوازده امامند که با حضرت علی‌علیه السلام آغاز می‌شود و به محمدبن حسن مهدی آل‌محمدصلی الله علیه وآله ختم می‌گردد. [1] .
ایشان دلایل فراوانی از آیات قرآن و احادیث نبوی بر امامت علی‌علیه السلام اقامه نموده و امامت آن حضرت را به نص صریح از طرف‌خداوند دانسته‌اند. همچنین معتقدند: پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله از طرف خداوند، تمامی امامان دوازده‌گانه را معرفی کرده است. [2] .
آنان، امامان را مانند پیامبر، ملهم از جانب خدا می‌دانند و می‌گویند: امام ریاست عامّه دارد و مقام او ما فوق بشر عادی است و از آن روزی که خداوند آدم را آفرید، نور خود را در برگزیدگان خویش - از حضرت نوح، ابراهیم، موسی و عیسی‌علیهم السلام گرفته تا به حضرت محمدصلی الله علیه وآله، خاتم‌الانبیا - سرایت داد و از وی آن نور را به اوصیای او، ائمه طاهرین‌علیهم السلام، سریان داد و همان نور و روح خدایی است که در امام عصرعلیه السلام تجلّی می‌کند و او را از سطح بشر عادی فراتر می‌برد وی را قادر می‌سازد که قرن‌ها؛ بلکه هزاران سال بی هیچ گزند و آزار و بدون ضعف و پیری، با بدن جسمانی - که در بشر عادی موجب کون و فساد است - زندگی کند و در زمان مناسب به امر خداوند از پس پرده غیب ظهور فرماید.
         __________________________
شهرستانی، الملل والنحل، ج 1، ص 179.
[2] لسان العرب، ج 12، ص 24؛ مجمع البحرین، ج 6، ص 14.
[3] ر.ک: یس (36)، آیه 12؛ بقره (2)، آیه 124؛ هود (11)، آیه 17؛ فرقان (25)، آیه 74؛ احقاف (46)، آیه 12.

امامیّه، نام عمومی فرقه‌هایی است که به امامت بلافصل علی بن ابیطالب‌علیه السلام و فرزندان او معتقدند. [1] .

از دیدگاه آنان، جهان از امام تهی نتواند بود و منتظر خروج واپسین امام هستند که در آخِرُالزّمان ظهور می‌کند و جهان را پس از آنکه پر از ستم و بیداد شده، مالامال از عدل و داد می‌فرماید.

«امام» (از ریشه امّ) به معنای قصد کردن است و «امام» کسی است که مقتدا و پیشوای دیگران باشد. به قافله سالار نیز امام گویند. [2] .

در قران کریم به معنای راهنما و دلیل و... آمده است. پیش نماز را نیز امام گویند و به این معنا نخستین امام مسلمین حضرت ختمی مرتبت بود و پس از وی پیشوایی و پیش نمازی به جانشینان او رسید. [3] .

«امامت» در شیعه ریاست عامّه مسلمانان در امور دین و دنیا و نیابت از پیامبرصلی الله علیه وآله است. عقلاً واجب است که پیغمبر برای خود جانشینی تعیین کند؛ زیرا امامت «لطف خداوند» بر بشر است و اگر برای مردمان پیشوای عادلی باشد که از او اطاعت کنند تا حق مظلوم را از ظالم بستاند و ستمگران را از بیداد و ستم باز دارد و مردم را به صلاح و سداد آورد؛ موجب خیر دنیا و آخرت ایشان خواهد بود.

در نظر شیعه امامیّه، امام باید دارای اوصاف و شرایطی باشد:

یکم. باید «معصوم» باشد؛ یعنی، با وجود قدرت بر انجام فعل، هیچ انگیزه‌ای بر ترک طاعت و ارتکاب معصیت عمداً و یا سهواً در او وجود نداشته باشد.

دوم. امام باید «مَنصُوصٌ علیه» باشد؛ زیرا عصمت از امور باطنی است و کسی جز خداوند بر آن آگاه نیست. پس خداوند - که بر عصمت او دانا است - باید به امامت او به نص حکم کند و یا کرامتی از امام صادر شود، که صدق دعوی او را برساند.

سوم. امام باید «اَفْضَل» مردم زمان خود باشد.

چهارم. امام بر حق بعد از پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله، حضرت علی‌علیه السلام و بعد از آن یازده فرزند او هستند که همه معصوم و در عهد خود افضل خلایق بودند. آنان به نص صریح امام قبلی، به این مقام تعیین شده‌اند.

همچنین شیعیان امامیّه اثنی عشریه معتقدند: امامان دارای «علم لَدُنّی» هستند و آن علمی است که مفهوم تمام دین و علوم غیبی و همه دانستنی‌های جهان را در بر می‌گیرد. این علم لدنی و مخفی، بر حضرت علی‌علیه السلام مکشوف شد و از آن حضرت پیاپی به دیگر امامان منتقل گردید، بنابراین امام از همه وقایع گذشته و آینده جهان اطلاع دارد. همچنین معتقدند: به جای «وحی» - که بر پیغمبران نازل می‌گردد - امامان ملهم از غیب هستند و خداوند امور غیبی را به آنان الهام می‌کند.

و ایشان را از اسرار عالم آگاه می‌سازد؛ با این فرق که پیغمبرصلی الله علیه وآله جبرئیل را می‌دید و کلام او را می‌شنید؛ اما امام کلام جبرئیل را می‌شنود ولی او را نمی‌بیند.

از دیدگاه شیعه امامیّه، وجود امام بر روی زمین، دلیل «لطف خداوند» بر خلایق است. حکمت و عدالت اقتضای چنین لطفی را می‌کند؛ از این جهت خداوند در هر عصری امامی را بر مردم می‌گمارد، تا هادی و رهبر ایشان باشد و آنان را از خطا و گمراهی نگه دارد.

________________________________________

شهرستانی، الملل والنحل، ج 1، ص 179.

[2] لسان العرب، ج 12، ص 24؛ مجمع البحرین، ج 6، ص 14.

[3] ر.ک: یس (36)، آیه 12؛ بقره (2)، آیه 124؛ هود (11)، آیه 17؛ فرقان (25)، آیه 74؛ احقاف (46)، آیه 12.

«اَصْهَب»، نام یکی از سه گروه دارای پرچم است که در آخر الزّمان، در شام بر علیه امام قائم (عج) خروج می کند. این مطلب در حدیثی از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود:
«در شام سه گروه دارای پرچم، خروج می کنند: اَصْهَب، اَبْقَع و سفیانی.» («اعلام الوری»، ص 428)
سفیانی ابتدا با «اَبْقَع»، برخورد می کند و می جنگد و پیروان وی را می کشد و سپس «اَصْهَب» را هم می کُشد. («بحارالانوار»، ج 52، ص 237)